Czechy

Republika Czeska, Czechy (cz. Česko, Česká republika; ČR) – państwo w Europie Środkowej, bez dostępu do morza. Od 1918 do 1939 i od 1945 do 1993 wchodziło w skład Czechosłowacji. Od 2004 Republika Czeska jest członkiem Unii Europejskiej.

Dzisiejsza Republika Czeska składa się z trzech historycznych części, którymi są Czechy właściwe (cz. Čechy), Morawy (cz. Morava) i Śląsk Czeski](cz. České Slezsko). W 1920 przyłączono również niewielkie skrawki Dolnej Austrii (České Velenice - dawne północne przedmieścia austriackiego Gmünd oraz okolice - tzw. Vitorazsko - oraz tzw. Valticko). Godło państwowe Republiki zawiera czeskiego lwa i dwa orły - morawskiego i śląskiego.

Historia

Pierwsze ślady osadnictwa (plemiona celtyckie) pochodzą z epoki brązu. Około roku 400 p.n.e. na terytorium dzisiejszych Czech przybyło z terenów dzisiejszych Niemiec plemię Bojów (od których pochodzi łacińska nazwa kraju Bohemia). Około 100 roku p.n.e. obszar dzisiejszych Czech podbiło plemię Markomanów, które skutecznie przeciwstawiało się wojskom rzymskim. W VI wieku pojawiły się pierwsze plemiona słowiańskie.

Pod koniec IX wieku Czechy zostały zjednoczone przez Przemyślidów. Według legendy księżniczka Libusza poślubiła rolnika imieniem Przemysł, dając początek dynastii. Jako stolice obrali Pragę, w roku 1973 zostało założone biskupstwo praskie. W roku 1019 książę Brzetysław I zjednoczył Czechy i Morawy. Pierwszym królem Czech, dzięki poparciu cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Henryka IV został Wratysław II w roku 1085. Wtedy też Czechy weszły w skład Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Podczas panowania Przemysła Ottokara I (1197-1230) miał miejsce napływ niemieckich osadników, rozwój miast, handlu i przemysłu. Dzięki zwiększonym dochodom Ottokar rozszerzył swoje panowanie na obszar od Śląska poprzez Austria po Słowenię. Doprowadziło to do konfliktu z Habsburgami, Ottokar zginął w bitwie na Morawskim Polu. Jego syn Wacław II podbił część ziem polskich i koronę Polski, jednakże jego syn Wacław III został zamordowany w drodze do Polski na koronację, w wyniku czego główna linia dynastii wygasła.

Nastąpił okres destabilizacji państwa i konfliktów z Świętym Cesarstwem Rzymskim, zażegnane dopiero małżeństwem córki Wacława II Czeskiego, Elżbiety z Janem Luksemburskim, synem cesarza Henryka VII. Jego syn i następca Karol IV został wybrany na cesarza (1355) i walnie przyczynił się do rozkwitu Pragi, która będąc stolicą cesarstwa, stała się kulturalnym i intelektualnym jego centrum. Rozpoczęto budowę Katedry św. Wita i mostu Karola. W roku 1348 zostało zaprojektowane Nowe Miasto, po dziś dzień pozostające przykładem nowoczesnej urbanistyki. Karol założył również Uniwersytet w Pradze, pierwszy w Europie Środkowej.

Królestwo Czech odgrywało znaczącą rolę w regionie do czasu husyckich wojen religijnych w XV wieku oraz wojny trzydziestoletniej w XVII wieku, które znacznie osłabiły państwo. W późniejszym okresie znalazło się w strefie wpływów Habsburgów i weszło w skład Austro-Węgier.

Po upadku monarchii austro-węgierskiej w roku 1918 powstało państwo Czechów i Słowaków - Czechosłowacja. W 1938 roku na mocy układu monachijskiego zaanektowane zostały tereny Sudetenlandu, a Słowacja zyskała większą autonomię. Państwo zmieniło nazwę na Czecho-Słowację. W roku 1939 Czechy znalazły się pod okupacją Trzeciej Rzeszy, zaś Słowacja stała się marionetkowym państwem pod jej kontrolą.

Po II wojnie światowej odrodzona Czechosłowacja dostała się w strefę wpływów Związku Radzieckiego. W 1968 roku wojska Układu Warszawskiego dokonały inwazji Czechosłowacji i zakończyły wysiłki mające zliberalizować system komunistyczny ("Socjalizm z ludzką twarzą") podczas praskiej wiosny. W roku 1989b Czechosłowacja odzyskała wolność i zmieniła ustrój podczas "aksamitnej rewolucji". 1 stycznia 1993 w sposób pokojowy podzielona została na dwa niezależne i suwerenne państwa: Czechy i Słowację.

Republika Czeska wstąpiła do NATO w 1999 roku, a do Unii Europejskiej została przyjęta w roku 2004.

Ustrój polityczny

Republika Czeska jest demokracją parlamentarną. Organem ustawodawczym jest dwuizbowy parlament. Niższa izba parlamentu - Izba Deputowanych (Poslanecká sněmovna) składa się z 200 parlamentarzystów wybieranych na czteroletnią kadencję. W skład izby wyższej - Senatu (Senát) wchodzi 81 senatorów wybieranych na okres 6 lat. Jedna trzecia senatorów jest wybierana co 2 lata.

Na czele państwa stoi prezydent, który jest wybierany przez parlament na pięcioletnią kadencję. Reprezentuje on państwo na arenie międzynarodowej. Prezydent ma prawo powoływać i odwoływać premiera oraz członków rządu, rozwiązać Izbę Deputowanych, powoływać sędziów oraz powoływać członków Czeskiego Banku Narodowego (Česká národní banka).

Organem wykonawczym jest Rząd (Vláda). Nowo powołany rząd musi przedstawić swój program przed Izbą Deputowanych oraz uzyskać wotum zaufania.

Partie polityczne mające reprezentację w parlamencie krajowym i Parlamencie Europejskim: Czeska Partia Socjaldemokratyczna (Česká strana sociálně demokratická, ČSSD), Europejscy Demokraci (Evropští demokraté, ED), Komunistyczna Partia Czech i Moraw (Komunistická strana Čech a Moravy, KSČM), Unia Chrześcijańskich Demokratów - Czechosłowacka Partia Ludowa ( Křesťanska a demokratická unie - Československá Strana Lidová, KDU-ČSL), Obywatelska Partia Demokratyczna (Občanská demokratická strana, ODS), Unia kandydatów niezależnych (Sdružení nezávislých kandidátů, SNK), Unia Wolności - Unia Demokratyczna (Unie svobody - Demokratická unie, US-DEU).

Podział administracyjny

Republika Czeska jest podzielona na 13 województw (kraj) oraz miasto wydzielone Praga. Obecny podział administracyjny obowiązuje od 2000 roku. Sądy i niektóre urzędy są jednak nadal zorganizowane na podstawie podziału administracyjnego z 1960 na 10 województw, podzielonych dalej na powiaty (okres).

Gospodarka

Gospodarka Czech jest uważana za jedną z najstabilniejszych spośród wszystkich państw postkomunistycznych. Od chwili podziału Czechosłowacji, w kraju wdrożono szereg reform gospodarczych i strukturalnych, wprowadzono program naprawy finansów państwa oraz przeprowadzono prywatyzację i restrukturyzację przedsiębiorstw państwowych. W połowie 1999 roku doszło do recesji w gospodarce, która w następnych latach powoli ustępowała ożywieniu gospodarczemu, związanemu głównie ze wzrostem eksportu do Niemiec i innych krajów Unii Europejskiej. W tym okresie znacząco wzrosła również ilość inwestycji krajowych i zagranicznych. Wprowadzone reformy doprowadziły do rozwoju gospodarki, stabilizacji cen oraz spadku bezrobocia. Podobnie jak pozostałe państwa ubiegające się o członkostwo w Unii Europejskiej, Czechy musiały przystosować swoje prawo do jej zaleceń, co dodatkowo ustabilizowało rozwój gospodarczy.

Z PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca 19 475 USD Republika Czeska osiąga poziom 2/3 PKB w wiodących krajach UE i może równać się z krajami takimi jak Portugalia, Grecja czy Słowenia.

Działania mające na celu dokończenie prywatyzacji sektora bankowego, telekomunikacyjnego i energetycznego ma przynieść dalsze zwiększenie inwestycji zagranicznych, co przy restrukturyzacji dużych przedsiębiorstw i usprawnieniu sektora bankowego może doprowadzić do dalszego wzrostu gospodarczego.

Głównymi ośrodkami przemysłu są: Praga, Brno, Ostrawa i Pilzno.

Główne produkty przemysłowe:

• produkty przemysłu maszynowego
• produkty przemysłu motoryzacyjnego
• produkty przemysłu zbrojeniowego
• materiały budowlane
• szkło
• produkty przemysłu chemicznego (m.in. nawozy sztuczne)
• produkty przemysłu odzieżowego
• produkty żywnościowe

Produkcja w rolnictwie i hodowli:

• pszenica
• żyto
• buraki cukrowe
• ziemniaki
• chmiel
• tytoń
• owoce
• warzywa

Przemysł wydobywczy:

• węgiel brunatny i kamienny
• rudy żelaza
• gaz ziemny
• ropa naftowa
• rudy metali kolorowych
• rudy uranu
• rudy srebra
• rudy rtęci

Turystyka

W 2005 roku Republikę Czeską odwiedziło ponad 6,3 mln osób.

Geografia

Republika Czeska jest państwem w środkowej Europie, bez dostępu do morza. Graniczy od zachodu z Niemcami, od południa z Austrią, od wschodu ze Słowacją i od północy z Polską.

Ukształtowanie terenu

Większość terytorium Republiki Czeskiej zajmują tereny wyżynno-górskie Masywu Czeskiego. Jest on otoczony z trzech stron górami: Sudetami (Śnieżka 1602 m n.p.m.), Rudawami (Klinovec 1244 m n.p.m.), Lasem Czeskim (1042 m n.p.m.), Lasem Bawarskim oraz Szumawą. Środkowa część Masywu Czeskiego jest zapadliskiem z doliną Łaby, zaś na południu znajdują się kotliny Trzebońska i Budziejowicka. Od Karpat Masyw Czeski oddzielony jest na wschodzie morawsko-śląskim pasem obniżeń.

Klimat

W Republice Czeskiej panuje klimat umiarkowany ciepły, ze średnią temperaturą w styczniu -1° do -3°C, a w lipcu 18-19°C. Średnia roczna suma opadów to 500-700 mm. Na terenach górskich panuje klimat ostry ze średnią temperaturą roczną ok. 4° C i opadami rzędu 1200 mm.

Wody

Terytorium Czech należy do zlewisk trzech mórz:

• Północnego - 51 399 km²,
• Czarnego - 22 744 km²,
• Bałtyckiego - 4 721 km².

Największe rzeki poszczególnych zlewisk to:

• w zlewisku Morza Północnego:
• Łaba
  • • Wełtawa
      • Lužnice
      • Sázava
      • Otava
      • Berounka
    • Ohrza
• w zlewisku Morza Czarnego:
  • Morawa
    • Beczwa
    • Dyja
• w zlewisku Morza Bałtyckiego:
• Odra
  • Opawa
  • Olza

Na rzekach zlokalizowano wiele zbiorników retencyjnych, np.:

• Jezioro Orlickie
• Jezioro Lipieńskie
• Jezioro Slapskie

Czechy znane są z miejscowości uzdrowiskowych z wodami mineralnymi także z gorącymi źródłami (cieplicami) m.in. Karlowe Wary (73°C), Mariańskie Łaźnie (29,6°C).

Demografia

Ludność Czech (CSU, Praga)
Rok	Ludność	Zmiana %	Rok	Ludność	Zmiana %
1857	7 016 531	-	1930	10 674 386	6,6%
1869	7 617 230	8,6%	1950	8 896 133	-16,7%
1880	8 222 013	7,9%	1961	9 571 531	7,6%
1890	8 665 421	5,4%	1970	9 807 697	2,5%
1900	9 372 214	8,2%	1980	10 291 927	4,9%
1910	10 078 637	7,5%	1991	10 302 215	0,1%
1921	10 009 587	-0,7%	2001	10 230 060	-0,7%
colspan=6
Wykres ukazujący dynamikę zmian ludności Czech od 1993 do 2003]roku (w tysiącach).

Odnotowuje się ujemny przyrost naturalny: -0,08% (od 2003). Wydłuża się średnia długość życia, która wynosi 75 lat (od 2003).

Skład etniczny ludności Republiki Czeskiej to: Czesi (90,4%) i Morawianie (3,7%), Słowacy (ok. 3%), poza tym Romowie, Polacy, Niemcy, Ukraińcy, Węgrzy.

Większość ludności deklaruje ateizm (59%), przynależność do danej denominacji religijnej deklaruje odpowiednio: katolicyzm (ok. 27%), protestantyzm (ok. 1,5%), husytyzm (1%), prawosławie (0,2%), judaizm (0,01%) i inne. Deklaracje wyznaniowe Czechów nie pokrywają się jednak z praktykami religijnymi. Wg kościelnych statystyk w nabożeństwach regularnie uczestniczy około 5% obywateli. W pozostałych wyznaniach bywa podobnie.

Jedynym krajem Czech, gdzie ludzie wierzący stanowią większość jest Kraj zliński. Największy odsetek ludności wierzącej mają wśród miast Třinec i Uherský Brod.

Ciekawostką jest, że najbardziej religijną grupą narodowościową w Czechach są Polacy - przynależność do kościoła lub związku wyznaniowego zadeklarowało 79,1% czeskich Polaków. Aż 18,1% czeskich Polaków stanowią ewangelicy augsburskiego wyznania.

Miasta Czech

Miasta Czech liczące ponad 50 tys. mieszkańców.
	miasto	liczba mieszkańców (2006)
1	Praga	1 186 618
2	Brno	366 661
3	Ostrawa	309 531
4	Pilzno	162 627
5	Ołomuniec	100 727
6	Liberec	97 400
7	Czeskie Budziejowice	94 600
8	Hradec Králové	94 500
9	Ústí nad Labem	93 800
10	Pardubice	88 200
11	Havířov	84 800
12	Zlín	78 600
13	Kladno	69 300
14	Most	67 800
15	Karwina	63 400
16	Frýdek-Místek	59 900
17	Opawa	59 800
18	Karlovy Vary	51 500
19	Děčín	51 800
20	Teplice	51 200
21	Chomutov	50 100

Sławni Czesi

• Karel Čapek
• Petr Čech
• Václav Čtvrtek
• Antonin Dvořák
• Miloš Forman
• Karel Gott
• Václav Havel
• Jaroslav Heyrovský
• Emil Holub
• Jakub Janda
• Jaromír Jágr
• Jiři Korn
• Ivan Lendl
• Alois Musil
• Martina Navrátilová
• Pavel Nedvěd
• Pavel Ploc
• Joseph Radetzky
• Jaroslav Seifert
• Emil Škoda
• Wacław II Czeski
• Helena Vondráčková
• Jan Železný
• Jan Žižka

Bibliografia

1. Stephen Brook, 2003, Przewodnik National Geographic Praga i Czechy, National Geographic, ISBN 83-89019-50-7.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Czech Szablon:Lang
• Parlament RCz Szablon:Lang
• Prezydent RCz Szablon:Lang
• Rząd RCz Szablon:Lang
• Portal RCz Szablon:Lang
• Informacje o Republice Czeskiej Szablon:Lang

Ta strona zawiera treści z Wikipedii. Oryginalny artykuł był umieszczony pod nazwą Czechy. Lista autorów jest dostępna w historii strony. Tak jak w Kafkopedii, tekst z Wikipedii jest udostępniony na licencji GNU Free Documentation License.